Święto zwycięstwa dobra nad złem: Dashain

Dashain - najdłuższe święta w Nepalu

Dashain obchodzone jest w miesiącu Ashvin (księżycowe okolice “naszego” września i października), gdzie po zbiorach ryżu przez 15 astrologicznie wyznaczonych dni aż do październikowej pełni odbywają się najróżniejsze celebracje. Huczne obchody mają miejsce nie tylko w Nepalu, ale też w indyjskich stanach: w Sikkim i w Zachodnim Bengalu. Od kilku stuleci utworem najbardziej kojarzonym z Dashain jest Malshree Dhun, jedna z najstarszych obecnie pieśni religijnych w języku sino-tybetańskim, którym posługuje się znaczna część Nepalu

Ze wszystkich narodowych świąt Dashain jest najdłuższe - osoby mieszkające w Nepalu w ramach jego 15 dni mogą cieszyć się aż pięcioma wolnymi dniami narodowego świętowania przypadającymi na kulminację, czyli ostatnie 5 dni, które są uczczeniem zwycięskiej walki, jaką w ciągu poprzednich 10 dni toczyła bogini Durga z demonem Mahiszasurą. Jest to wersja świętowania w nurcie śaktyzmu - w innych nurtach mowa jest o boskim Ramie, który walczył z królem Ravanem, co zostało opisane w starożytnym dziele Ramajana. Ostatecznie jednak Dashain to świętowanie symbolicznego zwycięstwa dobra nad złem!

Mały słowniczek hinduskich pojęć

Śaktyzm - jeden z trzech głównych nurtów hinduistycznych po śiwaizmie i wisznuizmie (czczących odpowiednio boga Śiwę oraz boga Wisznu), który skupia się na żeńskim aspekcie boskiego Absolutu, a więc na Bogini (nazywanej w oryginale Dewi lub Śakti). Śakti wyobrażana jest na bardzo wiele sposobów, tak samo jak ma się to w przypadku Śiwy czy Wisznu, lecz do bardziej popularnych awatarów (twarzy Bogini) należą Sarasvati, Lakszmi, Parvati, Kali, Durga czy Sita

Durga - jedna z najważniejszych twarzy boskiego aspektu Śakti, kojarzona również z Kali jako jej najbardziej krwiożerczym aspektem. Jej najważniejszym dokonaniem jest pokonanie demona Mahiszasury i to właśnie z przedstawieniami owej walki najczęściej można się spotkać w sztuce przedstawiającej Durgę. Jej imię dosłownie oznacza “niemożliwą do pokonania”, “niepokonaną” lub “tę, która zwycięża niepokonane”. Bogini o ośmiu ramionach najczęściej dosiada tygrysa lub lwa, a wśród jej oręża wymienić można dysk czakry, trójząb Trishula, miecz Khanda, łuk i strzały, buławę Gada; często trzyma również muszlę oraz kwiat lotosu. Jest jednocześnie jedną z najstarszych postaci hinduizmu, gdyż jej wizerunki pojawiają się jeszcze w sztuce starożytnej Cywilizacji Doliny Indusu

Mahiszasura - jego imię składa się z dwóch członów, gdzie “mahisha” to bawół, a “asura” to demon. Jest zatem demonem przybierającym postać potężnego bawoła, lecz w rzeczywistości Mahiszasura posiadał dar zmiennokształtności oraz dobrodziejstwo tego, że żaden mąż nie mógł go pokonać, przez co stanowił zagrożenie dla wszystkich nieśmiertelnych bóstw. Z tego właśnie powodu do walki z nim stanęła bogini Durga po tym, gdy bawoli demon pokonał całą armię prowadzoną przez boga walki Indrę

Dashain mocno nastawione jest na zabawę w rodzinnym gronie. Ze względu na wietrzną pogodę tej pory roku bardzo popularne jest puszczanie latawców. Konstruowane są także wielkie, zwyczajowo 6-metrowe huśtawki ping z bambusów, które są atrakcją dla osób w każdym wieku. Kto jednak nie czuje się już na harce w powietrzu, może liczyć na grono gotowe do zabawy przy grach karcianych, nierzadko zawierających elementy hazardu :)

Kalendarium najważniejszych dni święta

Dzień 1: Ghatasthapana

Pierwszy dzień Dashain jest spokojny. W domach oraz świątyniach odpowiednio wybrane osoby stawiają na ołtarzu dla bogini Durgi naczynie napełnione świętą wodą. Następnie sieje się w nim jęczmień, który w rytuale pujy poświęcany jest bogini z prośbą, by pobłogosławiła naczynie swoją obecnością. Wszystko powinno odbywać się w osobnym pomieszczeniu niemającym dostępu do światła słonecznego. Codziennie przez 7 dni odrobiną wody podlewa się jęczmienne siewki (nazywane jamara), by wyrosły na wysokość kilkunastu centymetrów - brak światła zaś sprawia, że przybierają jednolity żółty kolor.

Dzień 7: Phulpati

W dawnych czasach tego dnia z pałacu w Gorkha wyruszała królewska procesja idąca do Katmandu 3 dni, przebywając w jej trakcie prawie 170 km! Na placu Tundikhel odbywały się wojskowe pokazy dla rodziny królewskiej, gdy ta panowała jeszcze do 2008 roku. Do dziś jednak procesje niosą ze sobą w ofiarach kwiaty, owoce, święte symbole oraz wciąż rosnące siewki jamara w celebracji walki bogini Durgi.

Dzień 8: Maha Asthami

Noc Maha Asthami nazywana jest Kal Ratri (Czarna Noc) dla uhonorowania najmroczniejszego, ale i najpotężniejszego aspektu bogini Durgi - Kali. O północy w wielu świątyniach rytualnie ubija się 54 woły i 54 kozy, by bogini napojona ich krwią miała siły oraz chęć walki z potężnym demonem Mahiszasurą. Mięso ofiarnych zwierząt rozdawane jest świętującemu tłumowi jako prasad (ofiara), którą spożywa się z namaszczeniem, krwią zwierząt zaś opryskuje się domy, podwórka i narzędzia, wierząc, iż jej moc tego dnia zapewni ludziom pomyślność i obfite plony w kolejnym roku.

Dzień 9: Maha Navami

Nazywany “Wielkim Dziewiątym Dniem” Maha Navami kulminuje ceremonie i rytuały wspomagające boginię w jej przedsięwzięciu. Państwo Nepal ofiaruje wówczas ze swojego ramienia zwierzęta do uboju, a wojsko organizuje procesje z salwami armatnimi w imię świętowania. Krwią ofiar spryskuje się pojazdy i narzędzia dla ochrony przed wypadkami i popsuciem się. Bramy świątyni Taleju zaś otwierają się dla wszystkich osób, które chcą tam oddać cześć.

Dzień 10: Bijaya Dashami

Ten dzień upamiętnia zwycięstwo Durgi nad Mahiszasurą, które oficjalnie celebruje całe państwo Nepal. Od dnia 10 aż do końca Dashain w rodzinach dokonuje się małego rytuału błogosławieństwa tika. Tika to mikstura z ryżu, jogurtu i barwnika zwanego vermilion lub cynober (pozyskiwanego z minerału o wysokiej zawartości siarczku rtęci). Jej czerwony kolor, odnoszący się znowu do pojawiającej się podczas całego Dashain krwi, ma symbolizować dobrodziejstwo, bogactwo oraz więzi rodzinne (jak nawet nasze przysłowie mówi, “krew nie woda”). Starszyzna rodzin naznacza tiką oraz zbieraną tego dnia jamarą czoła dzieci i młodzieży, które przychodzą do nich w odwiedziny, celem pobłogosławienia ich na kolejny rok oraz zbliżenia rodzinnej społeczności do siebie.

Dzień 11: Papakunsha Ekadashi

Tak jak całe Dashain świętowane jest hucznie i na bogato, tak jedenasty dzień to dzień postu. Ludzie tradycyjnie budzą się razem ze świtem i aż do zachodu słońca nie przyjmują żadnych pokarmów ani napojów poza wodą. Poza postem tradycyjne są też modlitwy, mantrowanie, pielgrzymki i opowiadanie w rodzinnym gronie świętych historii o bóstwach i ich dokonaniach.

Dzień 15: Kojagrat Purnima

Przypadający na październikową pełnię ostatni dzień festiwalu dosłownie nazywa się “pełnia tych, co nie śpią”. Wierzy się, że bogini Lakszmi (Bogini-Matka odpowiadająca za obfitość, bogactwo, pomyślność i piękno, żona boga Wisznu) o północy schodzi na ziemię między ludzi i rozdaje swoje błogosławieństwo każdej osobie, która nie poszła do snu. Dashain tym samym dobiega końca podczas Kojagrat Purnima, a wraz z nią pokazy fajerwerków, pochody, defilady, uboje rytualne na cześć tego święta oraz narodowe dni wolne od pracy.


Problemy i kontrowersje

O ile samo święto ma w zamierzeniu zbliżyć ludzi do siebie przede wszystkim (lecz nie tylko) w rodzinnym gronie, tak część jego aspektów jest poddawana dyskusji ze względu na kontrowersje podnoszone przez niektóre grupy religijne oraz ludy rdzenne Nepalu. 

Najgłośniejsze spięcia odnoszą się do potężnych ilości zwierząt zabijanych w uboju rytualnym podczas całego święta. Organizacja ARM (Animal Recovery Mission) w 2019 roku naliczyła prawie 15 tysięcy zabitych kóz tylko podczas Maha Asthami (8 dzień Dashain). Niezliczona ilość wołów, bawołów, kóz, owiec i ptactwa traci życie co roku, co wywołuje w wielu osobach uczestniczących ogromny niepokój i niechęć do celebrowania tego święta. Trudno ukryć, że Dashain naznaczone jest tradycyjnie zwierzęcą krwią, nie da się także kontrolować warunków życia, utrzymania ofiar ani uboju w każdym mieście i wsi, co daje ogromne pole do nadużyć i niegodnego traktowania zwierząt. Co roku pojawiają się petycje apelujące o ograniczenie i kontrolę warunków uboju, są także takie, które domagają się całkowitego zakazu uboju rytualnego.

Inną podnoszoną kwestią jest fakt, iż hinduizm nie jest rdzenną religią rejonów Nepalu. Od 2015 roku Indigenous Nationalities Commission (w wolnym tłumaczeniu Komisja Rdzennych Narodowości) prowadzi działania mające na celu uzyskanie oraz implementację praw chroniących rdzenne grupy społeczne Nepalu (adivasi janajati), a także zwrócenie uwagi na potrzebę prowadzenia badań mających utrwalić i zachować pozostałe wciąż tradycje tychże grup. INC apeluje o zwrócenie uwagi na fakt, iż hinduistyczne święta (w tym Dashain) zostały im narzucone przez państwo składające się z hinduistycznych elit. Traktują to jako kulturową dominację, a bardziej konserwatywne ugrupowania (w szczególności anty-hindu) organizują również bojkot świąt takich jak Dashain. Ich działania jednak nie są komentowane szerzej niż na polu medialnym samego Nepalu. I tak Dashain wciąż pozostaje głęboko zakorzenionym elementem tradycji nepalskich.